Click ↓ on your preferred language to read on!
विचारसागरः/ vichArasAgaraH/ vicārasāgaraḥ/ விசாரஸாகர:
Page 344
तृतीय सिष्यस्तु तर्कदृश्टिर्गुरुमुखादुपदेशं प्राप्य स्वावगतविषये शास्त्रान्तरविरोधपरिहाराय निखिलशास्त्राभिप्रायं विचार्य इत्थं निश्चिकाय।
(१) सकलशास्त्राणां परमं प्रयोजनं मोक्ष एव।
(२) मोक्षसाधनश्च ज्ञानमेकमेव।
(३) तच्च ज्ञानमद्वयात्मतत्वनिश्चयरूपम्।
(४) भेदनिश्चयस्तु न यथार्थज्ञानम्।
(५) शास्त्राण्यपि निखिलानि साक्षात्, परम्परया वा ब्रह्मज्ञानहेतुभूतानि। संस्कृता वैखरी (१*) वाणी अष्टादशप्रस्थानरूपा वर्तते। तत्र –
(१) कानिचिच्छास्त्राणि कर्मप्रतिपादकानि।
(२) कानिचिद्विषयसुखोपायप्रतिपादकानि।
(३) कानिचित् ब्रह्मान्यदेवतोपासनाबोधकानि।
(४) कानिचित् ज्ञानहेतुभूतानि।
तत्रापि न्यायसाङ्ख्यादिशास्त्राणि भेदज्ञानमेव यथार्थं कथयन्ति। तदेवं सर्वेषां शास्त्राणां यद्यप्यद्वैतब्रह्मबोधकत्वं न सम्भवति। तथापि, सकलशास्त्रप्रणेतारः सर्वज्ञाः कृपालवश्च। तत्कृतमूलसूत्राणामर्थोऽपि वेदानुसार्येव। परन्तु, तद्व्याख्यातारो भ्रान्त्या मूलसूत्रकारभिप्रायविरुद्धानेवार्थान् कल्पयन्ति। सूत्राणामर्थस्तु वेदविरोधी न भवति। वेदानुसार्येव भवति। तर्कदृष्टिरत्युत्तमसंस्कारवशादित्थं निश्चयं चकार।
(४९३) अष्टादश विद्यायाः प्रस्थानानि —
वेदाश्चत्वारः। उप्वेदाश्चत्वारः। वेदाङ्गानि षट्। पुराणन्यायमीमांसाधर्मशास्त्राणि चत्वारि चेत्येवं वैखरी वाणी संस्कृतभाषारूपा अष्टादशभेदा भवति। अष्टादश (२*) प्रस्थानानि इति त एव भेदा उच्यन्ते।
——————————————————————-
(१*) पर, पश्यन्ती, मध्यमा, वैखरी चेति चतस्रो वाचः। तत्र वैखरी परश्रवणयोग्याकारादिवर्णात्मनाऽभिव्यक्तीभवति।
(२*) विद्याङ्गानि प्रस्थानानीत्युच्यन्ते। इथ्थमग्निपुराणारम्भे प्रतिपादितम्। तथा मधुसूदनसरस्वतीस्वामिकृतप्रस्थानभेदग्रन्थे च।
Top ↑
Page 344
tR^itIya siShyastu tarkadR^ishTirgurumukhAdupadeshaM prApya svAvagataviShaye shAstrAntaravirodhaparihArAya nikhilashAstrAbhiprAyaM vichArya itthaM nishchikAya.
(1) sakalashAstrANAM paramaM prayojanaM mokSha eva.
(2) mokShasAdhanashcha GYAnamekameva.
(3) tachcha GYAnamadvayAtmatatvanishchayarUpam.
(4) bhedanishchayastu na yathArthaGYAnam.
(5) shAstrANyapi nikhilAni sAkShAt, paramparayA vA brahmaGYAnahetubhUtAni. saMskR^itA vaikharI (1*) vANI aShTAdashaprasthAnarUpA vartate. tatra –
(1) kAnichichChAstrANi karmapratipAdakAni.
(2) kAnichidviShayasukhopAyapratipAdakAni.
(3) kAnichit brahmAnyadevatopAsanAbodhakAni.
(4) kAnichit GYAnahetubhUtAni.
tatrApi nyAyasA~NkhyAdishAstrANi bhedaGYAnameva yathArthaM kathayanti. tadevaM sarveShAM shAstrANAM yadyapyadvaitabrahmabodhakatvaM na sambhavati. tathApi, sakalashAstrapraNetAraH sarvaGYAH kR^ipAlavashcha. tatkR^itamUlasUtrANAmartho.api vedAnusAryeva. parantu, tadvyAkhyAtAro bhrAntyA mUlasUtrakArabhiprAyaviruddhAnevArthAn kalpayanti. sUtrANAmarthastu vedavirodhI na bhavati. vedAnusAryeva bhavati. tarkadR^iShTiratyuttamasaMskAravashAditthaM nishchayaM chakAra.
(493) aShTAdasha vidyAyAH prasthAnAni —
vedAshchatvAraH. upvedAshchatvAraH. vedA~NgAni ShaT. purANanyAyamImAMsAdharmashAstrANi chatvAri chetyevaM vaikharI vANI saMskR^itabhAShArUpA aShTAdashabhedA bhavati. aShTAdasha (2*) prasthAnAni iti ta eva bhedA uchyante.
——————————————————————-
(1*) para, pashyantI, madhyamA, vaikharI cheti chatasro vAchaH. tatra vaikharI parashravaNayogyAkArAdivarNAtmanA.abhivyaktIbhavati.
(2*) vidyA~NgAni prasthAnAnItyuchyante. iththamagnipurANArambhe pratipAditam. tathA madhusUdanasarasvatIsvAmikR^itaprasthAnabhedagranthe cha.
Page 344
tṛtīya siṣyastu tarkadṛśṭirgurumukhādupadeśaṃ prāpya svāvagataviṣaye śāstrāntaravirodhaparihārāya nikhilaśāstrābhiprāyaṃ vicārya itthaṃ niścikāya.
(1) sakalaśāstrāṇāṃ paramaṃ prayojanaṃ mokṣa eva.
(2) mokṣasādhanaśca jñānamekameva.
(3) tacca jñānamadvayātmatatvaniścayarūpam.
(4) bhedaniścayastu na yathārthajñānam.
(5) śāstrāṇyapi nikhilāni sākṣāt, paramparayā vā brahmajñānahetubhūtāni. saṃskṛtā vaikharī (1*) vāṇī aṣṭādaśaprasthānarūpā vartate. tatra –
(1) kānicicchāstrāṇi karmapratipādakāni.
(2) kānicidviṣayasukhopāyapratipādakāni.
(3) kānicit brahmānyadevatopāsanābodhakāni.
(4) kānicit jñānahetubhūtāni.
tatrāpi nyāyasāṅkhyādiśāstrāṇi bhedajñānameva yathārthaṃ kathayanti. tadevaṃ sarveṣāṃ śāstrāṇāṃ yadyapyadvaitabrahmabodhakatvaṃ na sambhavati. tathāpi, sakalaśāstrapraṇetāraḥ sarvajñāḥ kṛpālavaśca. tatkṛtamūlasūtrāṇāmartho’pi vedānusāryeva. parantu, tadvyākhyātāro bhrāntyā mūlasūtrakārabhiprāyaviruddhānevārthān kalpayanti. sūtrāṇāmarthastu vedavirodhī na bhavati. vedānusāryeva bhavati. tarkadṛṣṭiratyuttamasaṃskāravaśāditthaṃ niścayaṃ cakāra.
Page 344த்ருதீய ஸிஷ்யஸ்து தர்கத்³ருஶ்டிர்கு³ருமுகா²து³பதே³ஶம் ப்ராப்ய ஸ்வாவக³தவிஷயே ஶாஸ்த்ராந்தரவிரோத⁴பரிஹாராய நிகி²லஶாஸ்த்ராபி⁴ப்ராயம் விசார்ய இத்த²ம் நிஶ்சிகாய.
(1) ஸகலஶாஸ்த்ராணாம் பரமம் ப்ரயோஜனம் மோக்ஷ ஏவ.
(2) மோக்ஷஸாத⁴னஶ்ச ஜ்ஞானமேகமேவ.
(3) தச்ச ஜ்ஞானமத்³வயாத்மதத்வநிஶ்சயரூபம்.
(4) பே⁴த³நிஶ்சயஸ்து ந யதா²ர்த²ஜ்ஞானம்.
(5) ஶாஸ்த்ராண்யபி நிகி²லானி ஸாக்ஷாத், பரம்பரயா வா ப்³ரஹ்மஜ்ஞானஹேதுபூ⁴தானி. ஸம்ஸ்க்ருதா வைக²ரீ (1*) வாணீ அஷ்டாத³ஶப்ரஸ்தா²னரூபா வர்ததே. தத்ர –
(1) கானிசிச்சா²ஸ்த்ராணி கர்மப்ரதிபாத³கானி.
(2) கானிசித்³விஷயஸுகோ²பாயப்ரதிபாத³கானி.
(3) கானிசித் ப்³ரஹ்மான்யதே³வதோபாஸனாபோ³த⁴கானி.
(4) கானிசித் ஜ்ஞானஹேதுபூ⁴தானி.
தத்ராபி ந்யாயஸாங்க்²யாதி³ஶாஸ்த்ராணி பே⁴த³ஜ்ஞானமேவ யதா²ர்த²ம் கத²யந்தி. ததே³வம் ஸர்வேஷாம் ஶாஸ்த்ராணாம் யத்³யப்யத்³வைதப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி. ததா²பி, ஸகலஶாஸ்த்ரப்ரணேதார꞉ ஸர்வஜ்ஞா꞉ க்ருபாலவஶ்ச. தத்க்ருதமூலஸூத்ராணாமர்தோ²(அ)பி வேதா³னுஸார்யேவ. பரந்து, தத்³வ்யாக்²யாதாரோ ப்⁴ராந்த்யா மூலஸூத்ரகாரபி⁴ப்ராயவிருத்³தா⁴னேவார்தா²ன் கல்பயந்தி. ஸூத்ராணாமர்த²ஸ்து வேத³விரோதீ⁴ ந ப⁴வதி. வேதா³னுஸார்யேவ ப⁴வதி. தர்கத்³ருஷ்டிரத்யுத்தமஸம்ஸ்காரவஶாதி³த்த²ம் நிஶ்சயம் சகார.
(493) அஷ்டாத³ஶ வித்³யாயா꞉ ப்ரஸ்தா²னானி —
வேதா³ஶ்சத்வார꞉. உப்வேதா³ஶ்சத்வார꞉. வேதா³ங்கா³னி ஷட். புராணந்யாயமீமாம்ஸாத⁴ர்மஶாஸ்த்ராணி சத்வாரி சேத்யேவம் வைக²ரீ வாணீ ஸம்ஸ்க்ருதபா⁴ஷாரூபா அஷ்டாத³ஶபே⁴தா³ ப⁴வதி. அஷ்டாத³ஶ (2*) ப்ரஸ்தா²னானி இதி த ஏவ பே⁴தா³ உச்யந்தே.
——————————————————————-
(1*) பர, பஶ்யந்தீ, மத்⁴யமா, வைக²ரீ சேதி சதஸ்ரோ வாச꞉. தத்ர வைக²ரீ பரஶ்ரவணயோக்³யாகாராதி³வர்ணாத்மனா(அ)பி⁴வ்யக்தீப⁴வதி.
(2*) வித்³யாங்கா³னி ப்ரஸ்தா²னானீத்யுச்யந்தே. இத்²த²மக்³னிபுராணாரம்பே⁴ ப்ரதிபாதி³தம். ததா² மது⁴ஸூத³னஸரஸ்வதீஸ்வாமிக்ருதப்ரஸ்தா²னபே⁴த³க்³ரந்தே² ச.த்ருதீய ஸிஷ்யஸ்து தர்கத்³ருஶ்டிர்கு³ருமுகா²து³பதே³ஶம் ப்ராப்ய ஸ்வாவக³தவிஷயே ஶாஸ்த்ராந்தரவிரோத⁴பரிஹாராய நிகி²லஶாஸ்த்ராபி⁴ப்ராயம் விசார்ய இத்த²ம் நிஶ்சிகாய.
(1) ஸகலஶாஸ்த்ராணாம் பரமம் ப்ரயோஜனம் மோக்ஷ ஏவ.
(2) மோக்ஷஸாத⁴னஶ்ச ஜ்ஞானமேகமேவ.
(3) தச்ச ஜ்ஞானமத்³வயாத்மதத்வநிஶ்சயரூபம்.
(4) பே⁴த³நிஶ்சயஸ்து ந யதா²ர்த²ஜ்ஞானம்.
(5) ஶாஸ்த்ராண்யபி நிகி²லானி ஸாக்ஷாத், பரம்பரயா வா ப்³ரஹ்மஜ்ஞானஹேதுபூ⁴தானி. ஸம்ஸ்க்ருதா வைக²ரீ (1*) வாணீ அஷ்டாத³ஶப்ரஸ்தா²னரூபா வர்ததே. தத்ர –
(1) கானிசிச்சா²ஸ்த்ராணி கர்மப்ரதிபாத³கானி.
(2) கானிசித்³விஷயஸுகோ²பாயப்ரதிபாத³கானி.
(3) கானிசித் ப்³ரஹ்மான்யதே³வதோபாஸனாபோ³த⁴கானி.
(4) கானிசித் ஜ்ஞானஹேதுபூ⁴தானி.
தத்ராபி ந்யாயஸாங்க்²யாதி³ஶாஸ்த்ராணி பே⁴த³ஜ்ஞானமேவ யதா²ர்த²ம் கத²யந்தி. ததே³வம் ஸர்வேஷாம் ஶாஸ்த்ராணாம் யத்³யப்யத்³வைதப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி. ததா²பி, ஸகலஶாஸ்த்ரப்ரணேதார꞉ ஸர்வஜ்ஞா꞉ க்ருபாலவஶ்ச. தத்க்ருதமூலஸூத்ராணாமர்தோ²(அ)பி வேதா³னுஸார்யேவ. பரந்து, தத்³வ்யாக்²யாதாரோ ப்⁴ராந்த்யா மூலஸூத்ரகாரபி⁴ப்ராயவிருத்³தா⁴னேவார்தா²ன் கல்பயந்தி. ஸூத்ராணாமர்த²ஸ்து வேத³விரோதீ⁴ ந ப⁴வதி. வேதா³னுஸார்யேவ ப⁴வதி. தர்கத்³ருஷ்டிரத்யுத்தமஸம்ஸ்காரவஶாதி³த்த²ம் நிஶ்சயம் சகார.
(493) அஷ்டாத³ஶ வித்³யாயா꞉ ப்ரஸ்தா²னானி —
வேதா³ஶ்சத்வார꞉. உப்வேதா³ஶ்சத்வார꞉. வேதா³ங்கா³னி ஷட். புராணந்யாயமீமாம்ஸாத⁴ர்மஶாஸ்த்ராணி சத்வாரி சேத்யேவம் வைக²ரீ வாணீ ஸம்ஸ்க்ருதபா⁴ஷாரூபா அஷ்டாத³ஶபே⁴தா³ ப⁴வதி. அஷ்டாத³ஶ (2*) ப்ரஸ்தா²னானி இதி த ஏவ பே⁴தா³ உச்யந்தே.
——————————————————————-
(1*) பர, பஶ்யந்தீ, மத்⁴யமா, வைக²ரீ சேதி சதஸ்ரோ வாச꞉. தத்ர வைக²ரீ பரஶ்ரவணயோக்³யாகாராதி³வர்ணாத்மனா(அ)பி⁴வ்யக்தீப⁴வதி.
(2*) வித்³யாங்கா³னி ப்ரஸ்தா²னானீத்யுச்யந்தே. இத்²த²மக்³னிபுராணாரம்பே⁴ ப்ரதிபாதி³தம். ததா² மது⁴ஸூத³னஸரஸ்வதீஸ்வாமிக்ருதப்ரஸ்தா²னபே⁴த³க்³ரந்தே² ச.