Click ↓ on your preferred language to read on!

विचारसागरः/ vichArasAgaraH/ vicārasāgaraḥவிசாரஸாகர: 

                             

Page 326

 

तत्र चरम एव जन्मनि ज्ञानं जायेत, न तु पूर्वतनशरीरेषु। अनेकशरीरप्रदप्रारब्धस्य तत्र प्रतिबन्धकत्वात् (१)। यथा (१) विषयासक्तिः (२) बुद्धिमान्द्यम् (३) भेदवादिद्वैतशास्त्रवचन विश्वासश्चेत्यादिर्ज्ञानप्रतिबन्धः तथा

————————————————————————————————————————

दानादागामिप्रतिबन्धो भवति । श्रवणादिविचाररूपज्ञानसाधने प्रवृत्तस्यापि पुरुषस्येदृशप्रतिबन्धे सति नैव ज्ञानं जायते। तस्मात् एतत्कर्मफलभूतचरम जन्मन्येव भाविप्रतिबन्धाभावात् ज्ञानमुत्पद्यते। जन्मान्तरानुष्ठितं श्रवणादिकमपि तदा तत्रोपकारोतीति तदपि न निष्फलम्। भरतस्य प्रारब्धं जन्मत्रयस्य हेतुरभूत्। सत्यामपि साधनसामग्र्यां नाभूतस्य ज्ञानम्। तृतीये तु जन्मनि विनाप्युदेश जन्मान्तरकृतश्रवणादिबलात्समजायत ज्ञानम्।

(१) बुद्धिमान्द्यविशिष्टविषयासक्ति – कुतर्क- विपर्यय -दुराग्रहाख्यः वर्तमानः प्रतिबन्धः॥ (२) पुत्रवित्तदारादीष्टवस्तुनाशानन्तरमपि तत्स्मरणात्मकः भूतप्रतिबन्धः॥ ब्रह्मलोकादिलोकान्तरभोगेच्छा, अथवा भाविजन्महेतुभूतप्रारब्धकर्मशेषः आगामी प्रतिबन्धः॥ तथायोक्तं- पञ्चदश्यां (१६-३२)

विचार्याप्यापरोक्ष्येण ब्रह्मात्मानं न वेत्ति चेत्।

आपरोक्ष्यावसानत्वाद्भूयोभूयो विचारयेत्॥

विचारयन्नामरणान्नैवात्मानं लभेत चेत्।

जन्मान्तरे लभेतैव प्रतिबन्धक्षये सति॥

इह वाऽमुत्र वा विद्येत्येवं सूत्रकृतोदितम्।

शृण्वन्तोऽप्यत्र बहवो यन्न विद्यूरिति श्रुतिः ॥

गर्भ एव शयानः सन् वामदेवोऽवबुद्धवान्।

पूर्वाभ्यसविचारेण यद्वदध्ययनादिषु॥

बहुवारमधीतेऽपि सदा नायाति चेत्पुनः ।

दिनान्तरेऽनधीत्यैव पूर्वाधीतं स्मरेत्पुमान्॥

कालेन परिपच्यन्ते कृषि गर्भादयो यथा ।

तद्वदात्मविचारोऽपि शनैः कालेन पच्यते॥

पुनः पुर्नर्विचारोऽपि त्रिविधप्रतिबन्धतः ।

न वेत्ति तत्वमित्येतत् वार्तिके सम्यगीरितम् ॥

कुतस्तज्ज्ञानमिति चेत् तद्धि बन्ध परिक्षयात् ।

असावपि च भूतो वा भावी वा वर्ततेऽथवा ॥

अधीतवेदवेदार्योऽप्यत एव न मुच्यते।

हिरण्य निधि दृष्टान्तादिदमेव हि दर्शितम् ॥

अतीतेनापि महिषीस्नेहेन प्रतिबन्धतः ।

भिक्षुस्तत्वं न वेदेति गाधा लोका प्रगीयते॥

अनुसृत्य गुरुः स्नेहं महिष्यां तत्वमुक्तवान्।

 

ततो यथावद्वेदैष प्रतिबन्धस्य सङ्क्षयात्॥

 

Top

 

Page 326

 

tatra charama eva janmani GYAnaM jAyeta, na tu pUrvatanasharIreShu. anekasharIrapradaprArabdhasya tatra pratibandhakatvAt (1). yathA (1) viShayAsaktiH (2) buddhimAndyam (3) bhedavAdidvaitashAstravachana vishvAsashchetyAdirGYAnapratibandhaH tathA

————————————————————————————————————————

dAnAdAgAmipratibandho bhavati . shravaNAdivichArarUpaGYAnasAdhane pravR^ittasyApi puruShasyedR^ishapratibandhe sati naiva GYAnaM jAyate. tasmAt etatkarmaphalabhUtacharama janmanyeva bhAvipratibandhAbhAvAt GYAnamutpadyate. janmAntarAnuShThitaM shravaNAdikamapi tadA tatropakArotIti tadapi na niShphalam. bharatasya prArabdhaM janmatrayasya heturabhUt. satyAmapi sAdhanasAmagryAM nAbhUtasya GYAnam. tR^itIye tu janmani vinApyudesha janmAntarakR^itashravaNAdibalAtsamajAyata GYAnam.

(1) buddhimAndyavishiShTaviShayAsakti – kutarka- viparyaya -durAgrahAkhyaH vartamAnaH pratibandhaH.. (2) putravittadArAdIShTavastunAshAnantaramapi tatsmaraNAtmakaH bhUtapratibandhaH.. brahmalokAdilokAntarabhogechChA, athavA bhAvijanmahetubhUtaprArabdhakarmasheShaH AgAmI pratibandhaH.. tathAyoktaM- pa~nchadashyAM (16-32)

vichAryApyAparokShyeNa brahmAtmAnaM na vetti chet.

AparokShyAvasAnatvAdbhUyobhUyo vichArayet..

vichArayannAmaraNAnnaivAtmAnaM labheta chet.

janmAntare labhetaiva pratibandhakShaye sati..

iha vA.amutra vA vidyetyevaM sUtrakR^itoditam.

shR^iNvanto.apyatra bahavo yanna vidyUriti shrutiH ..

garbha eva shayAnaH san vAmadevo.avabuddhavAn.

pUrvAbhyasavichAreNa yadvadadhyayanAdiShu..

bahuvAramadhIte.api sadA nAyAti chetpunaH .

dinAntare.anadhItyaiva pUrvAdhItaM smaretpumAn..

kAlena paripachyante kR^iShi garbhAdayo yathA .

tadvadAtmavichAro.api shanaiH kAlena pachyate..

punaH purnarvichAro.api trividhapratibandhataH .

na vetti tatvamityetat vArtike samyagIritam ..

kutastajGYAnamiti chet taddhi bandha parikShayAt .

asAvapi cha bhUto vA bhAvI vA vartate.athavA ..

adhItavedavedAryo.apyata eva na muchyate.

hiraNya nidhi dR^iShTAntAdidameva hi darshitam ..

atItenApi mahiShIsnehena pratibandhataH .

bhikShustatvaM na vedeti gAdhA lokA pragIyate..

anusR^itya guruH snehaM mahiShyAM tatvamuktavAn.

tato yathAvadvedaiSha pratibandhasya sa~NkShayAt..

tatra charama eva janmani GYAnaM jAyeta, na tu pUrvatanasharIreShu. anekasharIrapradaprArabdhasya tatra pratibandhakatvAt (1). yathA (1) viShayAsaktiH (2) buddhimAndyam (3) bhedavAdidvaitashAstravachana vishvAsashchetyAdirGYAnapratibandhaH tathA

————————————————————————————————————————

dAnAdAgAmipratibandho bhavati . shravaNAdivichArarUpaGYAnasAdhane pravR^ittasyApi puruShasyedR^ishapratibandhe sati naiva GYAnaM jAyate. tasmAt etatkarmaphalabhUtacharama janmanyeva bhAvipratibandhAbhAvAt GYAnamutpadyate. janmAntarAnuShThitaM shravaNAdikamapi tadA tatropakArotIti tadapi na niShphalam. bharatasya prArabdhaM janmatrayasya heturabhUt. satyAmapi sAdhanasAmagryAM nAbhUtasya GYAnam. tR^itIye tu janmani vinApyudesha janmAntarakR^itashravaNAdibalAtsamajAyata GYAnam.

(1) buddhimAndyavishiShTaviShayAsakti – kutarka- viparyaya -durAgrahAkhyaH vartamAnaH pratibandhaH.. (2) putravittadArAdIShTavastunAshAnantaramapi tatsmaraNAtmakaH bhUtapratibandhaH.. brahmalokAdilokAntarabhogechChA, athavA bhAvijanmahetubhUtaprArabdhakarmasheShaH AgAmI pratibandhaH.. tathAyoktaM- pa~nchadashyAM (16-32)

vichAryApyAparokShyeNa brahmAtmAnaM na vetti chet.

AparokShyAvasAnatvAdbhUyobhUyo vichArayet..

vichArayannAmaraNAnnaivAtmAnaM labheta chet.

janmAntare labhetaiva pratibandhakShaye sati..

iha vA.amutra vA vidyetyevaM sUtrakR^itoditam.

shR^iNvanto.apyatra bahavo yanna vidyUriti shrutiH ..

garbha eva shayAnaH san vAmadevo.avabuddhavAn.

pUrvAbhyasavichAreNa yadvadadhyayanAdiShu..

bahuvAramadhIte.api sadA nAyAti chetpunaH .

dinAntare.anadhItyaiva pUrvAdhItaM smaretpumAn..

kAlena paripachyante kR^iShi garbhAdayo yathA .

tadvadAtmavichAro.api shanaiH kAlena pachyate..

punaH purnarvichAro.api trividhapratibandhataH .

na vetti tatvamityetat vArtike samyagIritam ..

kutastajGYAnamiti chet taddhi bandha parikShayAt .

asAvapi cha bhUto vA bhAvI vA vartate.athavA ..

adhItavedavedAryo.apyata eva na muchyate.

hiraNya nidhi dR^iShTAntAdidameva hi darshitam ..

atItenApi mahiShIsnehena pratibandhataH .

bhikShustatvaM na vedeti gAdhA lokA pragIyate..

anusR^itya guruH snehaM mahiShyAM tatvamuktavAn.

 

tato yathAvadvedaiSha pratibandhasya sa~NkShayAt..

 

 

 

Top

 
 

Page 326

tatra carama eva janmani jñānaṃ jāyeta, na tu pūrvatanaśarīreṣu. anekaśarīrapradaprārabdhasya tatra pratibandhakatvāt (1). yathā (1) viṣayāsaktiḥ (2) buddhimāndyam (3) bhedavādidvaitaśāstravacana viśvāsaścetyādirjñānapratibandhaḥ tathā

————————————————————————————————————————

dānādāgāmipratibandho bhavati . śravaṇādivicārarūpajñānasādhane pravṛttasyāpi puruṣasyedṛśapratibandhe sati naiva jñānaṃ jāyate. tasmāt etatkarmaphalabhūtacarama janmanyeva bhāvipratibandhābhāvāt jñānamutpadyate. janmāntarānuṣṭhitaṃ śravaṇādikamapi tadā tatropakārotīti tadapi na niṣphalam. bharatasya prārabdhaṃ janmatrayasya heturabhūt. satyāmapi sādhanasāmagryāṃ nābhūtasya jñānam. tṛtīye tu janmani vināpyudeśa janmāntarakṛtaśravaṇādibalātsamajāyata jñānam.

(1) buddhimāndyaviśiṣṭaviṣayāsakti – kutarka- viparyaya -durāgrahākhyaḥ vartamānaḥ pratibandhaḥ.. (2) putravittadārādīṣṭavastunāśānantaramapi tatsmaraṇātmakaḥ bhūtapratibandhaḥ.. brahmalokādilokāntarabhogecchā, athavā bhāvijanmahetubhūtaprārabdhakarmaśeṣaḥ āgāmī pratibandhaḥ.. tathāyoktaṃ- pañcadaśyāṃ (16-32)

vicāryāpyāparokṣyeṇa brahmātmānaṃ na vetti cet.

āparokṣyāvasānatvādbhūyobhūyo vicārayet..

vicārayannāmaraṇānnaivātmānaṃ labheta cet.

janmāntare labhetaiva pratibandhakṣaye sati..

iha vā’mutra vā vidyetyevaṃ sūtrakṛtoditam.

śṛṇvanto’pyatra bahavo yanna vidyūriti śrutiḥ ..

garbha eva śayānaḥ san vāmadevo’vabuddhavān.

pūrvābhyasavicāreṇa yadvadadhyayanādiṣu..

bahuvāramadhīte’pi sadā nāyāti cetpunaḥ .

dināntare’nadhītyaiva pūrvādhītaṃ smaretpumān..

kālena paripacyante kṛṣi garbhādayo yathā .

tadvadātmavicāro’pi śanaiḥ kālena pacyate..

punaḥ purnarvicāro’pi trividhapratibandhataḥ .

na vetti tatvamityetat vārtike samyagīritam ..

kutastajjñānamiti cet taddhi bandha parikṣayāt .

asāvapi ca bhūto vā bhāvī vā vartate’thavā ..

adhītavedavedāryo’pyata eva na mucyate.

hiraṇya nidhi dṛṣṭāntādidameva hi darśitam ..

atītenāpi mahiṣīsnehena pratibandhataḥ .

bhikṣustatvaṃ na vedeti gādhā lokā pragīyate..

anusṛtya guruḥ snehaṃ mahiṣyāṃ tatvamuktavān.

 

tato yathāvadvedaiṣa pratibandhasya saṅkṣayāt..

 

 

Top

Page 326

தத்ர சரம ஏவ ஜன்மனி ஜ்ஞானம்ʼ ஜாயேத, ந து பூர்வதனஶரீரேஷு. அனேகஶரீரப்ரத³ப்ராரப்³ஸ்ய தத்ர ப்ரதிப³ந்தகத்வாத் (1). யதா² (1) விஷயாஸக்தி (2) பு³த்³திமாந்த்³யம் (3) பே³வாதி³த்³வைதஶாஸ்த்ரவசன விஶ்வாஸஶ்சேத்யாதி³ர்ஜ்ஞானப்ரதிப³ந்த ததா²

————————————————————————————————————————

தா³நாதா³கா³மிப்ரதிப³ந்தோவதி . ஶ்ரவணாதி³விசாரரூபஜ்ஞானஸாதனே ப்ரவ்ருʼத்தஸ்யாபி புருஷஸ்யேத்³ருʼஶப்ரதிப³ந்தேஸதி நைவ ஜ்ஞானம்ʼ ஜாயதே. தஸ்மாத் ஏதத்கர்மப²லபூதசரம ஜன்மன்யேவ பாவிப்ரதிப³ந்தாபாவாத் ஜ்ஞானமுத்பத்³யதே. ஜன்மாந்தரானுஷ்டி²தம்ʼ ஶ்ரவணாதி³கமபி ததா³ தத்ரோபகாரோதீதி தத³பி ந நிஷ்ப²லம். பரதஸ்ய ப்ராரப்³ம்ʼ ஜன்மத்ரயஸ்ய ஹேதுரபூத். ஸத்யாமபி ஸாதனஸாமக்³ர்யாம்ʼ நாபூதஸ்ய ஜ்ஞானம். த்ருʼதீயே து ஜன்மனி வினாப்யுதே³ஶ ஜன்மாந்தரக்ருʼதஶ்ரவணாதி³³லாத்ஸமஜாயத ஜ்ஞானம்.

(1) பு³த்³திமாந்த்³யவிஶிஷ்டவிஷயாஸக்தி – குதர்க- விபர்யய -து³ராக்³ரஹாக்² வர்தமான ப்ரதிப³ந்த.. (2) புத்ரவித்ததா³ராதீ³ஷ்டவஸ்துநாஶானந்தரமபி தத்ஸ்மரணாத்மக பூதப்ரதிப³ந்த.. ப்³ரஹ்மலோகாதி³லோகாந்தரபோகே³ச்சா², அத²வா பாவிஜன்மஹேதுபூதப்ராரப்³கர்மஶேஷ ஆகா³மீ ப்ரதிப³ந்த.. ததா²யோக்தம்ʼ- பஞ்சத³ஶ்யாம்ʼ (16-32)

விசார்யாப்யாபரோக்ஷ்யேண ப்³ரஹ்மாத்மானம்ʼ ந வேத்தி சேத்.

ஆபரோக்ஷ்யாவஸானத்வாத்³பூயோபூயோ விசாரயேத்..

விசாரயந்நாமரணான்னைவாத்மானம்ʼ லபேத சேத்.

ஜன்மாந்தரே லபேதைவ ப்ரதிப³ந்தக்ஷயே ஸதி..

இஹ வா(அ)முத்ர வா வித்³யேத்யேவம்ʼ ஸூத்ரக்ருʼதோதி³தம்.

ஶ்ருʼண்வந்தோ(அ)ப்யத்ர ப³ஹவோ யன்ன வித்³யூரிதி ஶ்ருதி ..

³ர்பஏவ ஶயான ஸன் வாமதே³வோ(அ)வபு³த்³வான்.

பூர்வாப்யஸவிசாரேண யத்³வத³த்யயநாதி³ஷு..

³ஹுவாரமதீதே(அ)பி ஸதா³ நாயாதி சேத்புன .

தி³னாந்தரே(அ)னதீத்யைவ பூர்வாதீதம்ʼ ஸ்மரேத்புமான்..

காலேன பரிபச்யந்தே க்ருʼஷி க³ர்பா³யோ யதா² .

தத்³வதா³த்மவிசாரோ(அ)பி ஶனை காலேன பச்யதே..

புன புர்னர்விசாரோ(அ)பி த்ரிவிதப்ரதிப³ந்த .

ந வேத்தி தத்வமித்யேதத் வார்திகே ஸம்யகீ³ரிதம் ..

குதஸ்தஜ்ஜ்ஞானமிதி சேத் தத்³தி³ந்தபரிக்ஷயாத் .

அஸாவபி ச பூதோ வா பாவீ வா வர்ததே(அ)த²வா ..

அதீதவேத³வேதா³ர்யோ(அ)ப்யத ஏவ ந முச்யதே.

ஹிரண்ய நிதித்³ருʼஷ்டாந்தாதி³³மேவ ஹி த³ர்ஶிதம் ..

அதீதேனாபி மஹிஷீஸ்னேஹேன ப்ரதிப³ந்த .

பிக்ஷுஸ்தத்வம்ʼ ந வேதே³தி கா³தாலோகா ப்ரகீ³யதே..

அனுஸ்ருʼத்ய கு³ரு ஸ்னேஹம்ʼ மஹிஷ்யாம்ʼ தத்வமுக்தவான்.

ததோ யதா²வத்³வேதை³ஷ ப்ரதிப³ந்தஸ்ய ஸங்க்ஷயாத்..

தத்ர சரம ஏவ ஜன்மனி ஜ்ஞானம்ʼ ஜாயேத, ந து பூர்வதனஶரீரேஷு. அனேகஶரீரப்ரத³ப்ராரப்³ஸ்ய தத்ர ப்ரதிப³ந்தகத்வாத் (1). யதா² (1) விஷயாஸக்தி (2) பு³த்³திமாந்த்³யம் (3) பே³வாதி³த்³வைதஶாஸ்த்ரவசன விஶ்வாஸஶ்சேத்யாதி³ர்ஜ்ஞானப்ரதிப³ந்த ததா²

————————————————————————————————————————

தா³நாதா³கா³மிப்ரதிப³ந்தோவதி . ஶ்ரவணாதி³விசாரரூபஜ்ஞானஸாதனே ப்ரவ்ருʼத்தஸ்யாபி புருஷஸ்யேத்³ருʼஶப்ரதிப³ந்தேஸதி நைவ ஜ்ஞானம்ʼ ஜாயதே. தஸ்மாத் ஏதத்கர்மப²லபூதசரம ஜன்மன்யேவ பாவிப்ரதிப³ந்தாபாவாத் ஜ்ஞானமுத்பத்³யதே. ஜன்மாந்தரானுஷ்டி²தம்ʼ ஶ்ரவணாதி³கமபி ததா³ தத்ரோபகாரோதீதி தத³பி ந நிஷ்ப²லம். பரதஸ்ய ப்ராரப்³ம்ʼ ஜன்மத்ரயஸ்ய ஹேதுரபூத். ஸத்யாமபி ஸாதனஸாமக்³ர்யாம்ʼ நாபூதஸ்ய ஜ்ஞானம். த்ருʼதீயே து ஜன்மனி வினாப்யுதே³ஶ ஜன்மாந்தரக்ருʼதஶ்ரவணாதி³³லாத்ஸமஜாயத ஜ்ஞானம்.

(1) பு³த்³திமாந்த்³யவிஶிஷ்டவிஷயாஸக்தி – குதர்க- விபர்யய -து³ராக்³ரஹாக்² வர்தமான ப்ரதிப³ந்த.. (2) புத்ரவித்ததா³ராதீ³ஷ்டவஸ்துநாஶானந்தரமபி தத்ஸ்மரணாத்மக பூதப்ரதிப³ந்த.. ப்³ரஹ்மலோகாதி³லோகாந்தரபோகே³ச்சா², அத²வா பாவிஜன்மஹேதுபூதப்ராரப்³கர்மஶேஷ ஆகா³மீ ப்ரதிப³ந்த.. ததா²யோக்தம்ʼ- பஞ்சத³ஶ்யாம்ʼ (16-32)

விசார்யாப்யாபரோக்ஷ்யேண ப்³ரஹ்மாத்மானம்ʼ ந வேத்தி சேத்.

ஆபரோக்ஷ்யாவஸானத்வாத்³பூயோபூயோ விசாரயேத்..

விசாரயந்நாமரணான்னைவாத்மானம்ʼ லபேத சேத்.

ஜன்மாந்தரே லபேதைவ ப்ரதிப³ந்தக்ஷயே ஸதி..

இஹ வா(அ)முத்ர வா வித்³யேத்யேவம்ʼ ஸூத்ரக்ருʼதோதி³தம்.

ஶ்ருʼண்வந்தோ(அ)ப்யத்ர ப³ஹவோ யன்ன வித்³யூரிதி ஶ்ருதி ..

³ர்பஏவ ஶயான ஸன் வாமதே³வோ(அ)வபு³த்³வான்.

பூர்வாப்யஸவிசாரேண யத்³வத³த்யயநாதி³ஷு..

³ஹுவாரமதீதே(அ)பி ஸதா³ நாயாதி சேத்புன .

தி³னாந்தரே(அ)னதீத்யைவ பூர்வாதீதம்ʼ ஸ்மரேத்புமான்..

காலேன பரிபச்யந்தே க்ருʼஷி க³ர்பா³யோ யதா² .

தத்³வதா³த்மவிசாரோ(அ)பி ஶனை காலேன பச்யதே..

புன புர்னர்விசாரோ(அ)பி த்ரிவிதப்ரதிப³ந்த .

ந வேத்தி தத்வமித்யேதத் வார்திகே ஸம்யகீ³ரிதம் ..

குதஸ்தஜ்ஜ்ஞானமிதி சேத் தத்³தி³ந்தபரிக்ஷயாத் .

அஸாவபி ச பூதோ வா பாவீ வா வர்ததே(அ)த²வா ..

அதீதவேத³வேதா³ர்யோ(அ)ப்யத ஏவ ந முச்யதே.

ஹிரண்ய நிதித்³ருʼஷ்டாந்தாதி³³மேவ ஹி த³ர்ஶிதம் ..

அதீதேனாபி மஹிஷீஸ்னேஹேன ப்ரதிப³ந்த .

பிக்ஷுஸ்தத்வம்ʼ ந வேதே³தி கா³தாலோகா ப்ரகீ³யதே..

அனுஸ்ருʼத்ய கு³ரு ஸ்னேஹம்ʼ மஹிஷ்யாம்ʼ தத்வமுக்தவான்.

ததோ யதா²வத்³வேதை³ஷ ப்ரதிப³ந்தஸ்ய ஸங்க்ஷயாத்..

 

 

 

Top