Click ↓ on your preferred language to read on!

उपदेश साहस्री/ upadesha sAhasrIupadeśa sāhasrīஉபதே³ஶ ஸாஹஸ்ரீ                          

Chapter 18 : Verses 41-60

 

छायाक्रान्ते निषेधोऽयं तु वस्त्ववभासकः

ह्यर्थान्तरनिष्ठं सद्वाक्यमर्थान्तरं वदेत् ४१

 

माधुर्यादि यत्कार्यं उष्णद्र्वयाद्यसेवनात्

छायाया त्वदृष्टत्वादपामेव दर्शनात् ४२

 

आत्माभासाश्रयाश्चैवं मुखाभासाश्रया यथा

गम्यन्ते शास्त्रयुक्तिभ्यां आभासस्याप्यवस्तुतः ४३

 

दृशेरविकारित्वाद् आभासस्याप्यवस्तुतः

नाचितित्वादहङ्कर्तुः कस्य संसारिता भवेत् ४४

 

अविद्यामात्र एवातः संसारोऽस्त्वविवेकतः

कूटस्थेनात्मना नित्यं आत्मवानात्मनीव सः ४५

 

रज्जुसर्पो यथा रज्ज्वा सात्मकः प्राग्विवेकतः

अवस्तु सन्नपि ह्येष कूटस्थेनात्मना तथा ४६

 

आत्माभासाश्रयश्चात्मा प्रत्ययैः स्वैर्विकारवान्

सुखी दुःखी संसारी नित्य एवेति केचन ४७

 

आत्माभासापरिज्ञानाद् याथात्म्येन विमोहिताः

अहंकर्तारमात्मेति मन्यन्ते ते निरागमाः ४८

 

संसारो वस्तु संस्तेषां कर्तृ भोक्तृत्व लक्षणः

आत्माभासाश्रयाज्ञानात् संसरन्त्यविवेकतः ४९

 

चैतन्याभासता बुद्धेः आत्मनस्तत्स्वरूपता

स्याच्चेत्तं ज्ञानशब्दैश्च वेदः शास्तीति युज्यते ५०

 

प्रकृति प्रत्ययार्थौ यौ भिन्नावेकाश्रयौ यथा

करोति गच्छतीत्यादौ दृष्टौ लोकप्रसिद्धतः ५१

 

नानयोर् व्द्याश्रयत्वम् लोके दृष्टं स्मृतौ तथा

जानात्यर्थेषु को हेतुर्व्द्याश्रयत्वे निगद्यताम् ५२

 

आत्माभासस्तु तिङ्वाच्यो धात्वर्थश्च धियः क्रिया

उभयं चाविवेकेन जानातीत्युच्यते मृषा ५३

 

बुद्धेरवबोधोऽस्ति नात्मनो विद्यते क्रिया

अतो नान्यतरस्यापि जानातीति युज्यते ५४

 

नाप्यतो भावशब्देन ज्ञप्तिरित्यपि युज्यते

ह्यात्मा विक्रियामात्रः नित्य आत्मेति शासनात् ५५

 

बुद्धेर्बुद्धिवाच्यत्वं करणं ह्यकर्तृकम्

नापि ज्ञायत इत्येवं कर्मशब्दैर्निरूप्यते ५६

 

येषामेक एवात्मा निर्दुःखोऽविक्रियः सदा

तेषां स्याच्छब्दवाच्यत्वं ज्ञेयत्वं चात्मनः सदा ५७

 

यदाहंकर्तुरात्मत्वं तदा शब्दार्थमुख्यता

नाशनायादिमत्वात्तु श्रुतौ तस्यात्मतेष्यते ५८

 

हन्त तर्हि मुख्यार्थो नापि गौणः कथञ्चन

जानातीत्यादिशब्दस्य गतिर्वाच्या तथापि तु ५९

 

शब्दानामयथार्थत्वे वेदस्याप्यप्रमाणता

 

सा नेष्टा ततो ग्राह्या गतिरस्य प्रसिद्धितः ६०

 

Top

 ..

Chapter 18 : Verses 41-60

 

ChAyAkrAnte niShedho.ayaM na tu vastvavabhAsakaH .

na hyarthAntaraniShThaM sadvAkyamarthAntaraM vadet .. 41 ..

 

mAdhuryAdi cha yatkAryaM uShNadrvayAdyasevanAt .

ChAyAyA na tvadR^iShTatvAdapAmeva cha darshanAt .. 42 ..

 

AtmAbhAsAshrayAshchaivaM mukhAbhAsAshrayA yathA .

gamyante shAstrayuktibhyAM AbhAsasyApyavastutaH .. 43 ..

 

na dR^isheravikAritvAd AbhAsasyApyavastutaH .

nAchititvAdaha~NkartuH kasya saMsAritA bhavet .. 44 ..

 

avidyAmAtra evAtaH saMsAro.astvavivekataH .

kUTasthenAtmanA nityaM AtmavAnAtmanIva saH .. 45 ..

 

rajjusarpo yathA rajjvA sAtmakaH prAgvivekataH .

avastu sannapi hyeSha kUTasthenAtmanA tathA .. 46 ..

 

AtmAbhAsAshrayashchAtmA pratyayaiH svairvikAravAn .

sukhI duHkhI cha saMsArI nitya eveti kechana .. 47 ..

 

AtmAbhAsApariGYAnAd yAthAtmyena vimohitAH .

ahaMkartAramAtmeti manyante te nirAgamAH .. 48 ..

 

saMsAro vastu saMsteShAM kartR^i bhoktR^itva lakShaNaH .

AtmAbhAsAshrayAGYAnAt saMsarantyavivekataH .. 49 ..

 

chaitanyAbhAsatA buddheH AtmanastatsvarUpatA .

syAchchettaM GYAnashabdaishcha vedaH shAstIti yujyate .. 50 ..

 

prakR^iti pratyayArthau yau bhinnAvekAshrayau yathA .

karoti gachChatItyAdau dR^iShTau lokaprasiddhataH .. 51 ..

 

nAnayor vdyAshrayatvam cha loke dR^iShTaM smR^itau tathA .

jAnAtyartheShu ko heturvdyAshrayatve nigadyatAm .. 52 ..

 

AtmAbhAsastu ti~NvAchyo dhAtvarthashcha dhiyaH kriyA .

ubhayaM chAvivekena jAnAtItyuchyate mR^iShA .. 53 ..

 

na buddheravabodho.asti nAtmano vidyate kriyA .

ato nAnyatarasyApi jAnAtIti cha yujyate .. 54 ..

 

nApyato bhAvashabdena GYaptirityapi yujyate .

na hyAtmA vikriyAmAtraH nitya Atmeti shAsanAt .. 55 ..

 

na buddherbuddhivAchyatvaM karaNaM na hyakartR^ikam .

nApi GYAyata ityevaM karmashabdairnirUpyate .. 56 ..

 

na yeShAmeka evAtmA nirduHkho.avikriyaH sadA .

teShAM syAchChabdavAchyatvaM GYeyatvaM chAtmanaH sadA .. 57 ..

 

yadAhaMkarturAtmatvaM tadA shabdArthamukhyatA .

nAshanAyAdimatvAttu shrutau tasyAtmateShyate .. 58 ..

 

hanta tarhi na mukhyArtho nApi gauNaH katha~nchana .

jAnAtItyAdishabdasya gatirvAchyA tathApi tu .. 59 ..

 

shabdAnAmayathArthatve vedasyApyapramANatA .

 

sA cha neShTA tato grAhyA gatirasya prasiddhitaH .. 60 ..

 

Top

 
 

Chapter 18 : Verses 41-60

 

chāyākrānte niṣedho’yaṃ na tu vastvavabhāsakaḥ .

na hyarthāntaraniṣṭhaṃ sadvākyamarthāntaraṃ vadet .. 41 ..

 

mādhuryādi ca yatkāryaṃ uṣṇadrvayādyasevanāt .

chāyāyā na tvadṛṣṭatvādapāmeva ca darśanāt .. 42 ..

 

ātmābhāsāśrayāścaivaṃ mukhābhāsāśrayā yathā .

gamyante śāstrayuktibhyāṃ ābhāsasyāpyavastutaḥ .. 43 ..

 

na dṛśeravikāritvād ābhāsasyāpyavastutaḥ .

nācititvādahaṅkartuḥ kasya saṃsāritā bhavet .. 44 ..

 

avidyāmātra evātaḥ saṃsāro’stvavivekataḥ .

kūṭasthenātmanā nityaṃ ātmavānātmanīva saḥ .. 45 ..

 

rajjusarpo yathā rajjvā sātmakaḥ prāgvivekataḥ .

avastu sannapi hyeṣa kūṭasthenātmanā tathā .. 46 ..

 

ātmābhāsāśrayaścātmā pratyayaiḥ svairvikāravān .

sukhī duḥkhī ca saṃsārī nitya eveti kecana .. 47 ..

 

ātmābhāsāparijñānād yāthātmyena vimohitāḥ .

ahaṃkartāramātmeti manyante te nirāgamāḥ .. 48 ..

 

saṃsāro vastu saṃsteṣāṃ kartṛ bhoktṛtva lakṣaṇaḥ .

ātmābhāsāśrayājñānāt saṃsarantyavivekataḥ .. 49 ..

 

caitanyābhāsatā buddheḥ ātmanastatsvarūpatā .

syāccettaṃ jñānaśabdaiśca vedaḥ śāstīti yujyate .. 50 ..

 

prakṛti pratyayārthau yau bhinnāvekāśrayau yathā .

karoti gacchatītyādau dṛṣṭau lokaprasiddhataḥ .. 51 ..

 

nānayor vdyāśrayatvam ca loke dṛṣṭaṃ smṛtau tathā .

jānātyartheṣu ko heturvdyāśrayatve nigadyatām .. 52 ..

 

ātmābhāsastu tiṅvācyo dhātvarthaśca dhiyaḥ kriyā .

ubhayaṃ cāvivekena jānātītyucyate mṛṣā .. 53 ..

 

na buddheravabodho’sti nātmano vidyate kriyā .

ato nānyatarasyāpi jānātīti ca yujyate .. 54 ..

 

nāpyato bhāvaśabdena jñaptirityapi yujyate .

na hyātmā vikriyāmātraḥ nitya ātmeti śāsanāt .. 55 ..

 

na buddherbuddhivācyatvaṃ karaṇaṃ na hyakartṛkam .

nāpi jñāyata ityevaṃ karmaśabdairnirūpyate .. 56 ..

 

na yeṣāmeka evātmā nirduḥkho’vikriyaḥ sadā .

teṣāṃ syācchabdavācyatvaṃ jñeyatvaṃ cātmanaḥ sadā .. 57 ..

 

yadāhaṃkarturātmatvaṃ tadā śabdārthamukhyatā .

nāśanāyādimatvāttu śrutau tasyātmateṣyate .. 58 ..

 

hanta tarhi na mukhyārtho nāpi gauṇaḥ kathañcana .

jānātītyādiśabdasya gatirvācyā tathāpi tu .. 59 ..

 

śabdānāmayathārthatve vedasyāpyapramāṇatā .

 

sā ca neṣṭā tato grāhyā gatirasya prasiddhitaḥ .. 60 ..

 

 

 

Top

Chapter 18 : Verses 41-60

சா²யாக்ராந்தே நிஷேதோ⁴()யம் து வஸ்த்வவபாஸக .

ஹ்யர்தா²ந்தரநிஷ்ட²ம் ஸத்³வாக்யமர்தா²ந்தரம் வதே³த் .. 41 ..

 

மாதுர்யாதி³ யத்கார்யம் உஷ்ணத்³ர்வயாத்³யஸேவனாத் .

சா²யாயா த்வத்³ருஷ்டத்வாத³பாமேவ ³ர்ஶனாத் .. 42 ..

 

ஆத்மாபாஸாஶ்ரயாஶ்சைவம் முகா²பாஸாஶ்ரயா யதா² .

³ம்யந்தே ஶாஸ்த்ரயுக்திப்யாம் ஆபாஸஸ்யாப்யவஸ்துத .. 43 ..

 

த்³ருஶேரவிகாரித்வாத்³ ஆபாஸஸ்யாப்யவஸ்துத .

நாசிதித்வாத³ஹங்கர்து கஸ்ய ஸம்ஸாரிதா வேத் .. 44 ..

 

அவித்³யாமாத்ர ஏவாத ஸம்ஸாரோ()ஸ்த்வவிவேகத .

கூடஸ்தே²னாத்மனா நித்யம் ஆத்மவானாத்மனீவ .. 45 ..

 

ரஜ்ஜுஸர்போ யதா² ரஜ்ஜ்வா ஸாத்மக ப்ராக்³விவேகத .

அவஸ்து ஸன்னபி ஹ்யேஷ கூடஸ்தே²னாத்மனா ததா² .. 46 ..

 

ஆத்மாபாஸாஶ்ரயஶ்சாத்மா ப்ரத்யயை ஸ்வைர்விகாரவான் .

ஸுகீ² து³கீ² ஸம்ஸாரீ நித்ய ஏவேதி கேசன .. 47 ..

 

ஆத்மாபாஸாபரிஜ்ஞாநாத்³ யாதா²த்ம்யேன விமோஹிதா .

அஹங்கர்தாரமாத்மேதி மன்யந்தே தே நிராக³மா .. 48 ..

 

ஸம்ஸாரோ வஸ்து ஸம்ஸ்தேஷாம் கர்த்ரு போக்த்ருத்வ லக்ஷண .

ஆத்மாபாஸாஶ்ரயாஜ்ஞானாத் ஸம்ஸரந்த்யவிவேகத .. 49 ..

 

சைதன்யாபாஸதா பு³த்³தே ஆத்மனஸ்தத்ஸ்வரூபதா .

ஸ்யாச்சேத்தம் ஜ்ஞானஶப்³தை³ஶ்ச வேத³ ஶாஸ்தீதி யுஜ்யதே .. 50 ..

 

ப்ரக்ருதி ப்ரத்யயார்தௌ² யௌ பின்னாவேகாஶ்ரயௌ யதா² .

கரோதி ³ச்ச²தீத்யாதௌ³ த்³ருஷ்டௌ லோகப்ரஸித்³ .. 51 ..

 

நானயோர் வ்த்³யாஶ்ரயத்வம் லோகே த்³ருஷ்டம் ஸ்ம்ருதௌ ததா² .

ஜானாத்யர்தே²ஷு கோ ஹேதுர்வ்த்³யாஶ்ரயத்வே நிக³த்³யதாம் .. 52 ..

 

ஆத்மாபாஸஸ்து திங்வாச்யோ தாத்வர்த²ஶ்ச தி க்ரியா .

உபயம் சாவிவேகேன ஜானாதீத்யுச்யதே ம்ருஷா .. 53 ..

 

பு³த்³தேரவபோ³தோ⁴()ஸ்தி நாத்மனோ வித்³யதே க்ரியா .

அதோ நான்யதரஸ்யாபி ஜானாதீதி யுஜ்யதே .. 54 ..

 

நாப்யதோ பாவஶப்³தே³ ஜ்ஞப்திரித்யபி யுஜ்யதே .

ஹ்யாத்மா விக்ரியாமாத்ர நித்ய ஆத்மேதி ஶாஸனாத் .. 55 ..

 

பு³த்³தேர்பு³த்³திவாச்யத்வம் கரணம் ஹ்யகர்த்ருகம் .

நாபி ஜ்ஞாயத இத்யேவம் கர்மஶப்³தை³ர்நிரூப்யதே .. 56 ..

 

யேஷாமேக ஏவாத்மா நிர்து³கோ²()விக்ரிய ஸதா³ .

தேஷாம் ஸ்யாச்ச²ப்³³வாச்யத்வம் ஜ்ஞேயத்வம் சாத்மன ஸதா³ .. 57 ..

 

யதா³ஹங்கர்துராத்மத்வம் ததா³ ஶப்³தா³ர்த²முக்²யதா .

நாஶனாயாதி³மத்வாத்து ஶ்ருதௌ தஸ்யாத்மதேஷ்யதே .. 58 ..

 

ஹந்த தர்ஹி முக்²யார்தோ² நாபி கௌ³ கத²ஞ்சன .

ஜானாதீத்யாதி³ஶப்³³ஸ்ய ³திர்வாச்யா ததா²பி து .. 59 ..

 

ஶப்³தா³நாமயதா²ர்த²த்வே வேத³ஸ்யாப்யப்ரமாணதா .

 

ஸா நேஷ்டா ததோ க்³ராஹ்யா ³திரஸ்ய ப்ரஸித்³தி .. 60 ..

 

 

Top