Click ↓ on your preferred language to read on!
उपदेश साहस्री/ upadesha sAhasrI/ upadeśa sāhasrī/ உபதே³ஶ ஸாஹஸ்ரீ
Chapter 18 : Verses 41-60
छायाक्रान्ते निषेधोऽयं न तु वस्त्ववभासकः ।
न ह्यर्थान्तरनिष्ठं सद्वाक्यमर्थान्तरं वदेत् ॥ ४१ ॥
माधुर्यादि च यत्कार्यं उष्णद्र्वयाद्यसेवनात् ।
छायाया न त्वदृष्टत्वादपामेव च दर्शनात् ॥ ४२ ॥
आत्माभासाश्रयाश्चैवं मुखाभासाश्रया यथा ।
गम्यन्ते शास्त्रयुक्तिभ्यां आभासस्याप्यवस्तुतः ॥ ४३ ॥
न दृशेरविकारित्वाद् आभासस्याप्यवस्तुतः ।
नाचितित्वादहङ्कर्तुः कस्य संसारिता भवेत् ॥ ४४ ॥
अविद्यामात्र एवातः संसारोऽस्त्वविवेकतः ।
कूटस्थेनात्मना नित्यं आत्मवानात्मनीव सः ॥ ४५ ॥
रज्जुसर्पो यथा रज्ज्वा सात्मकः प्राग्विवेकतः ।
अवस्तु सन्नपि ह्येष कूटस्थेनात्मना तथा ॥ ४६ ॥
आत्माभासाश्रयश्चात्मा प्रत्ययैः स्वैर्विकारवान् ।
सुखी दुःखी च संसारी नित्य एवेति केचन ॥ ४७ ॥
आत्माभासापरिज्ञानाद् याथात्म्येन विमोहिताः ।
अहंकर्तारमात्मेति मन्यन्ते ते निरागमाः ॥ ४८ ॥
संसारो वस्तु संस्तेषां कर्तृ भोक्तृत्व लक्षणः ।
आत्माभासाश्रयाज्ञानात् संसरन्त्यविवेकतः ॥ ४९ ॥
चैतन्याभासता बुद्धेः आत्मनस्तत्स्वरूपता ।
स्याच्चेत्तं ज्ञानशब्दैश्च वेदः शास्तीति युज्यते ॥ ५० ॥
प्रकृति प्रत्ययार्थौ यौ भिन्नावेकाश्रयौ यथा ।
करोति गच्छतीत्यादौ दृष्टौ लोकप्रसिद्धतः ॥ ५१ ॥
नानयोर् व्द्याश्रयत्वम् च लोके दृष्टं स्मृतौ तथा ।
जानात्यर्थेषु को हेतुर्व्द्याश्रयत्वे निगद्यताम् ॥ ५२ ॥
आत्माभासस्तु तिङ्वाच्यो धात्वर्थश्च धियः क्रिया ।
उभयं चाविवेकेन जानातीत्युच्यते मृषा ॥ ५३ ॥
न बुद्धेरवबोधोऽस्ति नात्मनो विद्यते क्रिया ।
अतो नान्यतरस्यापि जानातीति च युज्यते ॥ ५४ ॥
नाप्यतो भावशब्देन ज्ञप्तिरित्यपि युज्यते ।
न ह्यात्मा विक्रियामात्रः नित्य आत्मेति शासनात् ॥ ५५ ॥
न बुद्धेर्बुद्धिवाच्यत्वं करणं न ह्यकर्तृकम् ।
नापि ज्ञायत इत्येवं कर्मशब्दैर्निरूप्यते ॥ ५६ ॥
न येषामेक एवात्मा निर्दुःखोऽविक्रियः सदा ।
तेषां स्याच्छब्दवाच्यत्वं ज्ञेयत्वं चात्मनः सदा ॥ ५७ ॥
यदाहंकर्तुरात्मत्वं तदा शब्दार्थमुख्यता ।
नाशनायादिमत्वात्तु श्रुतौ तस्यात्मतेष्यते ॥ ५८ ॥
हन्त तर्हि न मुख्यार्थो नापि गौणः कथञ्चन ।
जानातीत्यादिशब्दस्य गतिर्वाच्या तथापि तु ॥ ५९ ॥
शब्दानामयथार्थत्वे वेदस्याप्यप्रमाणता ।
सा च नेष्टा ततो ग्राह्या गतिरस्य प्रसिद्धितः ॥ ६० ॥
Top ↑
Chapter 18 : Verses 41-60
ChAyAkrAnte niShedho.ayaM na tu vastvavabhAsakaH .
na hyarthAntaraniShThaM sadvAkyamarthAntaraM vadet .. 41 ..
mAdhuryAdi cha yatkAryaM uShNadrvayAdyasevanAt .
ChAyAyA na tvadR^iShTatvAdapAmeva cha darshanAt .. 42 ..
AtmAbhAsAshrayAshchaivaM mukhAbhAsAshrayA yathA .
gamyante shAstrayuktibhyAM AbhAsasyApyavastutaH .. 43 ..
na dR^isheravikAritvAd AbhAsasyApyavastutaH .
nAchititvAdaha~NkartuH kasya saMsAritA bhavet .. 44 ..
avidyAmAtra evAtaH saMsAro.astvavivekataH .
kUTasthenAtmanA nityaM AtmavAnAtmanIva saH .. 45 ..
rajjusarpo yathA rajjvA sAtmakaH prAgvivekataH .
avastu sannapi hyeSha kUTasthenAtmanA tathA .. 46 ..
AtmAbhAsAshrayashchAtmA pratyayaiH svairvikAravAn .
sukhI duHkhI cha saMsArI nitya eveti kechana .. 47 ..
AtmAbhAsApariGYAnAd yAthAtmyena vimohitAH .
ahaMkartAramAtmeti manyante te nirAgamAH .. 48 ..
saMsAro vastu saMsteShAM kartR^i bhoktR^itva lakShaNaH .
AtmAbhAsAshrayAGYAnAt saMsarantyavivekataH .. 49 ..
chaitanyAbhAsatA buddheH AtmanastatsvarUpatA .
syAchchettaM GYAnashabdaishcha vedaH shAstIti yujyate .. 50 ..
prakR^iti pratyayArthau yau bhinnAvekAshrayau yathA .
karoti gachChatItyAdau dR^iShTau lokaprasiddhataH .. 51 ..
nAnayor vdyAshrayatvam cha loke dR^iShTaM smR^itau tathA .
jAnAtyartheShu ko heturvdyAshrayatve nigadyatAm .. 52 ..
AtmAbhAsastu ti~NvAchyo dhAtvarthashcha dhiyaH kriyA .
ubhayaM chAvivekena jAnAtItyuchyate mR^iShA .. 53 ..
na buddheravabodho.asti nAtmano vidyate kriyA .
ato nAnyatarasyApi jAnAtIti cha yujyate .. 54 ..
nApyato bhAvashabdena GYaptirityapi yujyate .
na hyAtmA vikriyAmAtraH nitya Atmeti shAsanAt .. 55 ..
na buddherbuddhivAchyatvaM karaNaM na hyakartR^ikam .
nApi GYAyata ityevaM karmashabdairnirUpyate .. 56 ..
na yeShAmeka evAtmA nirduHkho.avikriyaH sadA .
teShAM syAchChabdavAchyatvaM GYeyatvaM chAtmanaH sadA .. 57 ..
yadAhaMkarturAtmatvaM tadA shabdArthamukhyatA .
nAshanAyAdimatvAttu shrutau tasyAtmateShyate .. 58 ..
hanta tarhi na mukhyArtho nApi gauNaH katha~nchana .
jAnAtItyAdishabdasya gatirvAchyA tathApi tu .. 59 ..
shabdAnAmayathArthatve vedasyApyapramANatA .
sA cha neShTA tato grAhyA gatirasya prasiddhitaH .. 60 ..
Chapter 18 : Verses 41-60
chāyākrānte niṣedho’yaṃ na tu vastvavabhāsakaḥ .
na hyarthāntaraniṣṭhaṃ sadvākyamarthāntaraṃ vadet .. 41 ..
mādhuryādi ca yatkāryaṃ uṣṇadrvayādyasevanāt .
chāyāyā na tvadṛṣṭatvādapāmeva ca darśanāt .. 42 ..
ātmābhāsāśrayāścaivaṃ mukhābhāsāśrayā yathā .
gamyante śāstrayuktibhyāṃ ābhāsasyāpyavastutaḥ .. 43 ..
na dṛśeravikāritvād ābhāsasyāpyavastutaḥ .
nācititvādahaṅkartuḥ kasya saṃsāritā bhavet .. 44 ..
avidyāmātra evātaḥ saṃsāro’stvavivekataḥ .
kūṭasthenātmanā nityaṃ ātmavānātmanīva saḥ .. 45 ..
rajjusarpo yathā rajjvā sātmakaḥ prāgvivekataḥ .
avastu sannapi hyeṣa kūṭasthenātmanā tathā .. 46 ..
ātmābhāsāśrayaścātmā pratyayaiḥ svairvikāravān .
sukhī duḥkhī ca saṃsārī nitya eveti kecana .. 47 ..
ātmābhāsāparijñānād yāthātmyena vimohitāḥ .
ahaṃkartāramātmeti manyante te nirāgamāḥ .. 48 ..
saṃsāro vastu saṃsteṣāṃ kartṛ bhoktṛtva lakṣaṇaḥ .
ātmābhāsāśrayājñānāt saṃsarantyavivekataḥ .. 49 ..
caitanyābhāsatā buddheḥ ātmanastatsvarūpatā .
syāccettaṃ jñānaśabdaiśca vedaḥ śāstīti yujyate .. 50 ..
prakṛti pratyayārthau yau bhinnāvekāśrayau yathā .
karoti gacchatītyādau dṛṣṭau lokaprasiddhataḥ .. 51 ..
nānayor vdyāśrayatvam ca loke dṛṣṭaṃ smṛtau tathā .
jānātyartheṣu ko heturvdyāśrayatve nigadyatām .. 52 ..
ātmābhāsastu tiṅvācyo dhātvarthaśca dhiyaḥ kriyā .
ubhayaṃ cāvivekena jānātītyucyate mṛṣā .. 53 ..
na buddheravabodho’sti nātmano vidyate kriyā .
ato nānyatarasyāpi jānātīti ca yujyate .. 54 ..
nāpyato bhāvaśabdena jñaptirityapi yujyate .
na hyātmā vikriyāmātraḥ nitya ātmeti śāsanāt .. 55 ..
na buddherbuddhivācyatvaṃ karaṇaṃ na hyakartṛkam .
nāpi jñāyata ityevaṃ karmaśabdairnirūpyate .. 56 ..
na yeṣāmeka evātmā nirduḥkho’vikriyaḥ sadā .
teṣāṃ syācchabdavācyatvaṃ jñeyatvaṃ cātmanaḥ sadā .. 57 ..
yadāhaṃkarturātmatvaṃ tadā śabdārthamukhyatā .
nāśanāyādimatvāttu śrutau tasyātmateṣyate .. 58 ..
hanta tarhi na mukhyārtho nāpi gauṇaḥ kathañcana .
jānātītyādiśabdasya gatirvācyā tathāpi tu .. 59 ..
śabdānāmayathārthatve vedasyāpyapramāṇatā .
sā ca neṣṭā tato grāhyā gatirasya prasiddhitaḥ .. 60 ..
Chapter 18 : Verses 41-60
சா²யாக்ராந்தே நிஷேதோ⁴(அ)யம் ந து வஸ்த்வவபா⁴ஸக꞉ .
ந ஹ்யர்தா²ந்தரநிஷ்ட²ம் ஸத்³வாக்யமர்தா²ந்தரம் வதே³த் .. 41 ..
மாது⁴ர்யாதி³ ச யத்கார்யம் உஷ்ணத்³ர்வயாத்³யஸேவனாத் .
சா²யாயா ந த்வத்³ருஷ்டத்வாத³பாமேவ ச த³ர்ஶனாத் .. 42 ..
ஆத்மாபா⁴ஸாஶ்ரயாஶ்சைவம் முகா²பா⁴ஸாஶ்ரயா யதா² .
க³ம்யந்தே ஶாஸ்த்ரயுக்திப்⁴யாம் ஆபா⁴ஸஸ்யாப்யவஸ்துத꞉ .. 43 ..
ந த்³ருஶேரவிகாரித்வாத்³ ஆபா⁴ஸஸ்யாப்யவஸ்துத꞉ .
நாசிதித்வாத³ஹங்கர்து꞉ கஸ்ய ஸம்ஸாரிதா ப⁴வேத் .. 44 ..
அவித்³யாமாத்ர ஏவாத꞉ ஸம்ஸாரோ(அ)ஸ்த்வவிவேகத꞉ .
கூடஸ்தே²னாத்மனா நித்யம் ஆத்மவானாத்மனீவ ஸ꞉ .. 45 ..
ரஜ்ஜுஸர்போ யதா² ரஜ்ஜ்வா ஸாத்மக꞉ ப்ராக்³விவேகத꞉ .
அவஸ்து ஸன்னபி ஹ்யேஷ கூடஸ்தே²னாத்மனா ததா² .. 46 ..
ஆத்மாபா⁴ஸாஶ்ரயஶ்சாத்மா ப்ரத்யயை꞉ ஸ்வைர்விகாரவான் .
ஸுகீ² து³꞉கீ² ச ஸம்ஸாரீ நித்ய ஏவேதி கேசன .. 47 ..
ஆத்மாபா⁴ஸாபரிஜ்ஞாநாத்³ யாதா²த்ம்யேன விமோஹிதா꞉ .
அஹங்கர்தாரமாத்மேதி மன்யந்தே தே நிராக³மா꞉ .. 48 ..
ஸம்ஸாரோ வஸ்து ஸம்ஸ்தேஷாம் கர்த்ரு போ⁴க்த்ருத்வ லக்ஷண꞉ .
ஆத்மாபா⁴ஸாஶ்ரயாஜ்ஞானாத் ஸம்ஸரந்த்யவிவேகத꞉ .. 49 ..
சைதன்யாபா⁴ஸதா பு³த்³தே⁴꞉ ஆத்மனஸ்தத்ஸ்வரூபதா .
ஸ்யாச்சேத்தம் ஜ்ஞானஶப்³தை³ஶ்ச வேத³꞉ ஶாஸ்தீதி யுஜ்யதே .. 50 ..
ப்ரக்ருதி ப்ரத்யயார்தௌ² யௌ பி⁴ன்னாவேகாஶ்ரயௌ யதா² .
கரோதி க³ச்ச²தீத்யாதௌ³ த்³ருஷ்டௌ லோகப்ரஸித்³த⁴த꞉ .. 51 ..
நானயோர் வ்த்³யாஶ்ரயத்வம் ச லோகே த்³ருஷ்டம் ஸ்ம்ருதௌ ததா² .
ஜானாத்யர்தே²ஷு கோ ஹேதுர்வ்த்³யாஶ்ரயத்வே நிக³த்³யதாம் .. 52 ..
ஆத்மாபா⁴ஸஸ்து திங்வாச்யோ தா⁴த்வர்த²ஶ்ச தி⁴ய꞉ க்ரியா .
உப⁴யம் சாவிவேகேன ஜானாதீத்யுச்யதே ம்ருஷா .. 53 ..
ந பு³த்³தே⁴ரவபோ³தோ⁴(அ)ஸ்தி நாத்மனோ வித்³யதே க்ரியா .
அதோ நான்யதரஸ்யாபி ஜானாதீதி ச யுஜ்யதே .. 54 ..
நாப்யதோ பா⁴வஶப்³தே³ன ஜ்ஞப்திரித்யபி யுஜ்யதே .
ந ஹ்யாத்மா விக்ரியாமாத்ர꞉ நித்ய ஆத்மேதி ஶாஸனாத் .. 55 ..
ந பு³த்³தே⁴ர்பு³த்³தி⁴வாச்யத்வம் கரணம் ந ஹ்யகர்த்ருகம் .
நாபி ஜ்ஞாயத இத்யேவம் கர்மஶப்³தை³ர்நிரூப்யதே .. 56 ..
ந யேஷாமேக ஏவாத்மா நிர்து³꞉கோ²(அ)விக்ரிய꞉ ஸதா³ .
தேஷாம் ஸ்யாச்ச²ப்³த³வாச்யத்வம் ஜ்ஞேயத்வம் சாத்மன꞉ ஸதா³ .. 57 ..
யதா³ஹங்கர்துராத்மத்வம் ததா³ ஶப்³தா³ர்த²முக்²யதா .
நாஶனாயாதி³மத்வாத்து ஶ்ருதௌ தஸ்யாத்மதேஷ்யதே .. 58 ..
ஹந்த தர்ஹி ந முக்²யார்தோ² நாபி கௌ³ண꞉ கத²ஞ்சன .
ஜானாதீத்யாதி³ஶப்³த³ஸ்ய க³திர்வாச்யா ததா²பி து .. 59 ..
ஶப்³தா³நாமயதா²ர்த²த்வே வேத³ஸ்யாப்யப்ரமாணதா .
ஸா ச நேஷ்டா ததோ க்³ராஹ்யா க³திரஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴த꞉ .. 60 ..